Sốt xuất huyết: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

• Nguyên nhân gây bệnh sốt xuất huyết là do virus Dengue lây qua người từ muỗi cái Aedes có mang virus gây bệnh. Một người bị sốt xuất huyết 1 trong 4 chủng thì vẫn có thể bị sốt xuất huyết 3 chủng còn lại. Tại Việt Nam có cả 4 loại chủng huyết thanh, người bệnh có thể bị sốt xuất huyết nhiều lần trong đời.
• Muỗi cái Aedes truyền bệnh qua vết đốt có chứa virus Dengue nhờ đó mà chui vào máu người bệnh và gây sốt xuất huyết. Virus Dengue xâm nhập vào cơ thể người và ủ bệnh từ 8-11 ngày. Lúc này virus sẽ ở trong máu từ 2 đến 7 ngày, đây là khoảng thời gian dễ lây truyền bệnh sốt xuất huyết cho những người xung quanh theo vòng tuần hoàn từ muỗi qua người, từ người qua muỗi, khiến dịch bùng phát nhanh hơn. Thời điểm muỗi đốt hút máu người nhiều nhất là vào buổi sáng sớm hoặc chiều tối. Ngoài nguồn lây từ con người thì các tổ chức y tế còn phát hiện ra loài khỉ ở Malaysia có mang virus Dengue.

Sốt xuất huyết bao nhiêu ngày thì khỏi còn tùy thuộc vào thể trạng, cách chăm sóc người bệnh đúng cách. Nhìn chung, sốt xuất huyết có những giai đoạn sau:

Thời gian ủ bệnh

Khi bị muỗi vằn có mang virus Dengue đốt, virus xâm nhập vào máu. Trong thời gian này virus Dengue “chu du” trong máu người từ 2-7 ngày, giai đoạn này người bệnh chưa có biển hiện gì đáng chú ý. Thời gian ủ bệnh không triệu chứng kéo dài từ 3-14 ngày (trung bình là 4-7 ngày). Thời gian ủ bệnh ngắn hay dài tùy vào cơ địa và sức đề kháng của mỗi người. Hầu hết tất cả bệnh nhân sẽ không biết mình mắc bệnh do trong giai đoạn này không có triệu chứng rõ và đặc trưng. 

Giai đoạn sốt

Giai đoạn sốt là giai đoạn có những triệu chứng đầu tiên của bệnh sau thời gian ủ bệnh. Người bệnh bắt đầu sốt từ 39 – 40 độ C, uống thuốc hạ sốt nhưng không giảm sốt. Các triệu chứng kèm theo bao gồm: Mệt mỏi rũ rượi, đau họng, đau vùng thượng vị và tiêu chảy, đau đầu, nhức hai bên hốc mắt, da xung huyết, chảy máu chân răng hoặc chảy máu mũi, phát ban, chán ăn, buồn nôn, đau nhức các cơ khớp,…

Đối với trẻ em khi bị sốt xuất huyết, triệu chứng phổ biến là sốt đi kèm đau họng và đau bụng. Sau 3 ngày trẻ sẽ hạ sốt, đến ngày thứ 8 có thể xuất huyết nhẹ biểu hiện rõ như: Chấm xuất huyết dưới da, chảy máu mũi. Khi hạ sốt, trẻ có thể nổi các nốt ban ở thân mình, sau đó lan đến mặt, tay, chân, lòng bàn tay và gây ngứa. (2)

                                      Dấu hiệu của bệnh sốt xuất huyết : Nổi các mẩn đỏ trên da

Giai đoạn nguy hiểm

Giai đoạn nguy hiểm diễn ra từ ngày 3-7 sau khi bị sốt ngày đầu tiên. Người bệnh có thể đã giảm sốt hoặc sốt cao, khi đó xuất hiện một số trường hợp nhiễm trùng thứ phát có biểu hiện hạ tiểu cầu và cô đặc máu. Các biểu hiện xuất huyết có thể có hoặc không. Trong giai đoạn nguy hiểm người bệnh có thể đối mặt với những triệu chứng nặng như:

• Thoát huyết tương do bị tăng tính thấm thành mạch.
• Tràn dịch phổi có các triệu chứng như: Đau ngực khi thay đổi tư thế, căng tức nặng ngực và khó thở. 
• Bị tràn dịch màng bụng với các triệu chứng như: Chướng bụng, bụng to nhanh.
• Đau tức vùng dưới sườn hoặc vùng thượng vị do gan phình to, vật vã, li bì, lạnh chân tay, da lạnh ẩm toàn thân, tiểu ít. 
• Dấu hiệu xuất huyết dưới da: Xuất hiện các nốt xuất huyết hoặc các mảng xuất huyết đỏ dưới da, thường có ở mu bàn chân, lòng bàn tay, đùi, mạng sườn, bụng.
• Bệnh nhân có thể gặp các trường hợp nguy hiểm hơn khi bị xuất huyết nội tạng đường tiêu hóa, xuất huyết ở phổi và não với các triệu chứng như: Nôn ra máu, ho ra máu, đi tiểu ra máu, ra máu bất thường ở âm đạo, rong kinh,…
• Viêm gan nặng, viêm cơ tim, viêm não, suy thận là những biến chứng nguy hiểm nhất mà người bệnh sốt xuất huyết có thể phải đối mặt.

Trong giai đoạn này người bệnh cần được chăm sóc tốt, quan sát kỹ các triệu chứng của bệnh; nếu có các triệu chứng trở nặng cần đưa đến bệnh viện cấp cứu. 

Giai đoạn phục hồi

Sau khi người bệnh vượt qua được giai đoạn nguy hiểm từ 1-2 ngày, người bệnh sẽ hết sốt, sức khỏe dần hồi phục, huyết áp ổn định, tiểu nhiều và thèm ăn. Các chỉ số xét nghiệm dần trở về mức bình thường. 

Trong giai đoạn này, người bệnh vẫn cần được chăm cẩn thận, đúng cách, không được lơ là các triệu chứng bất thường. Mặc dù người bệnh đã có biểu hiện hồi phục nhưng nếu có các triệu chứng lạ cần đi thăm khám ngay. Trong giai đoạn này, nếu không được chăm sóc kỹ người bệnh có thể bị phù phổi hoặc suy tim.
 

3.Điều trị cho người sốt xuất huyết :

• Cho người bệnh nghỉ ngơi, thư giãn tại giường: Bệnh nhân bị sốt xuất huyết cơ thể sẽ bị yếu đi, người uể oải, mệt mỏi vì vậy cần cho người bệnh nghỉ ngơi nằm tại giường. Đặc biệt không nên để người bệnh tự đi lại vì cơ thể đang mệt và hay bị choáng, người bệnh có thể bị té ngã, va đập gây ra chấn thương nghiêm trọng.
• Cung cấp đủ chất điện giải: Cơ thể của người bệnh sốt xuất huyết bị mất nước cần được bù lại lượng điện giải nhất định. Vì vậy hãy tăng cường cho người bệnh uống sữa, nước dừa, nước cam, nước chanh, nước cháo loãng hoặc các nước diện điện giải khác. Cần cho bệnh nhân uống đủ từ 1,5 đến 2 lít nước mỗi ngày. 
• Hạ sốt bằng Paracetamol: khi người bệnh bị sốt trên 38,5 độ C phải hạ sốt theo chỉ định của bác sĩ, mỗi lần uống cách ngày 4-6 tiếng. Bạn có thể dùng thuốc Paracetamol để hạ sốt, trẻ em sẽ tính theo cân nặng của bé để có liều lượng thích hợp. Nếu người bệnh sốt nhẹ hãy dùng khăn ấm lau mát cơ thể, đắp khăn ở vùng nách và bẹn để hạ thân nhiệt.
• Chế độ ăn hợp lý: Bổ sung thêm nhiều protein vào khẩu phần ăn của người bệnh từ thịt, cá, trứng, sữa,… Tăng tỷ lệ tinh bột hoặc đường đơn giúp cung cấp năng lượng cho cơ thể. Nên chia nhiều bữa nhỏ trong ngày, không nên ăn quá nhiều trong 1 bữa. Việc ăn quá nhiều trong một bữa sẽ khiến bệnh nhân khó chịu khi ăn, chán ăn và không tốt cho tiêu hóa. Nên chia nhỏ từ 4 đến 6 bữa/ngày đối với người lớn, trẻ em có thể chia nhiều bữa hơn từ 6 đến 8 bữa/ngày. Nên chuẩn bị những món ăn lỏng, mềm dễ nuốt như súp, cháo loãng, món hầm,…
• Theo dõi sức khỏe người bệnh thường xuyên: Trong khi chăm sóc bệnh nhân tại nhà, bạn cần theo dõi sát sao các biểu hiện của người bệnh để nhanh chóng phát hiện ra những dấu hiệu bất thường. Khi bệnh nhân có những  biểu hiện chuyển biến nặng cần phải đưa đến bệnh viện sớm để được cấp cứu kịp thời.
• Tắm rửa bằng nước ấm: Khi bị sốt xuất huyết người bệnh vẫn được tắm gội bình thường nhưng phải tắm bằng nước ấm. Tuyệt đối không để người bệnh tắm bằng nước lạnh, vì nước lạnh sẽ làm mạch ngoài da co lại, mạch nội tạng giãn ra dẫn đến nguy cơ tử vong. Không cho người bệnh kỳ cọ mạnh nhằm tránh gây chảy máu dưới da hoặc trong cơ.
• Tái khám đầy đủ: Việc tái khám theo hướng dẫn của bác sĩ nhằm giúp theo dõi kịp thời những thay đổi để đưa ra hướng điều trị thích hợp, kể cả khi bệnh nhân đã ngừng sốt vẫn phải đi tái khám. 

Sau sốt xuất huyết bệnh nhân vẫn cần chăm sóc cẩn thận để cơ thể nhanh chóng phục hồi, tránh được những biến chứng nguy hiểm. 

• Ăn uống điều độ và bổ dưỡng: Trong giai đoạn hồi phục người bệnh cần bổ sung đủ vitamin cần thiết, protein và khoáng chất cho cơ thể phục hồi nhanh hơn. Nên tránh đồ ăn nhiều dầu mỡ và đồ ăn vặt có thể gây ảnh hưởng xấu đến hệ tiêu hóa.
• Uống đủ nước: Cơ thể sẽ khỏe mạnh hơn khi cơ thể có đủ nước. Người bệnh cần uống đủ nước, có thể uống thêm nước trái cây, tốt hơn nên uống nước cam có nhiều vitamin C và hỗ trợ hấp thu sắt. Người bệnh cũng có thể uống nước dừa giúp quá trình hạ sốt tốt hơn.
• Tập thể dục nhẹ nhàng: Khi đang trong giai đoạn hồi phục, người bệnh nên thực hiện một số bài tập thể dục nhẹ nhàng hàng ngày. Có thể thử các môn thể thao như đi bộ, khởi động nhẹ,… Trong giai đoạn này, nồng độ hemoglobin (phân tử protein nằm trong các tế bào hồng cầu có nhiệm vụ mang oxy từ phổi đến các mô) giảm xuống khiến cơ thể mệt mỏi hoặc khó thở. Vì vậy, người bệnh chỉ nên vận động nhẹ nhàng, tránh hoạt động mạnh.
• Nghỉ ngơi đầy đủ: Việc nghỉ ngơi và ngủ đủ giấc rất quan trọng cho việc phục hồi sức khỏe sau sốt xuất huyết. Ngủ đủ giấc giúp cho cơ thể tạo ra các mô mới khỏe mạnh.

4.Phòng ngừa bệnh sốt xuất huyết

Vắc xin

Tháng 6/2016, vắc xin phòng sốt xuất huyết Dengvaxia đầu tiên trên thế giới đã được cấp phép lưu hành. Đã có nhiều quốc gia đưa vào sử dụng vắc xin này, bao gồm 3 nước Đông Nam Á (ASEAN) như: Thái Lan, Singapore, Philippines. Tuy nhiên, hiện nay Việt Nam vẫn chưa sử dụng loại vắc xin sốt xuất huyết, bởi tính miễn dịch của vắc xin phòng sốt xuất huyết chưa cao, nên vẫn còn nhiều lo ngại về tính hiệu quả, an toàn khi triển khai tiêm chủng thực tiễn cho người dân.

Diệt muỗi, lăng quăng, bọ gậy, phòng muỗi đốt và giữ vệ sinh nhà ở và môi trường xung quanh là cách tốt nhất phòng sốt xuất huyết

Ngăn ngừa muỗi đốt

Hiện sốt xuất huyết vẫn chưa có vắc xin và thuốc điều trị đặc hiệu. Muỗi vằn chính là nguồn lây bệnh trung gian và cách tốt nhất để phòng bệnh sốt xuất huyết là tiêu diệt muỗi tận gốc, khi đó nguy cơ bùng phát dịch sẽ giảm đi đáng kể.

Biện pháp phòng và diệt bọ gậy, lăng quăng, muỗi:

• Thay nước thường xuyên cho các lọ hoa, chậu cây cảnh có nước,…
• Thả cá vàng vào bể cá, hồ cá, hòn non bộ,… để tiêu diệt bọ gậy, lăng quăng.
• Che đậy lu nước, xô nước,…
• Xúc rửa các dụng cụ chứa nước hàng tuần.
• Lật úp các dụng cụ chứa nước khi không sử dụng.
• Thu gom phế liệu, rác thải thường xuyên.
• Phát quang bụi rậm, cây cối trong vườn.
• Phun thuốc diệt muỗi quanh nhà.

Thay đổi thói quen sinh hoạt:

• Ngủ màn kể cả ban ngày.
• Mặc quần áo dài tay, dài chân và nhạt màu khi ra ngoài.
• Thoa dầu tràm hoặc kem chống muỗi.
• Mùa mưa, nên hạn chế ra ngoài vào buổi chiều tối, đặc biệt không đến những nơi um tùm, ẩm thấp, nhiều cây cối,…
• Ba mẹ khi cho bé ra ngoài vui chơi cần theo dõi, giám sát bé thường xuyên, không để bị muỗi đốt.
• Đóng kín các cửa trong nhà.
• Người bị sốt xuất huyết cần ngủ màn thường xuyên để phòng tránh muỗi đốt và lây truyền cho những thành viên khác trong nhà.

Sốt xuất huyết ở mức độ nặng có thể gây ra biến chứng nghiêm trọng, tổn hao đáng kể chi phí y tế, thậm chí cướp đi tính mạng người bệnh. Mỗi người cần chủ động tự giác phòng ngừa bệnh, loại bỏ muỗi vằn xung quanh gia đình, đồng thời phát hiện sớm các triệu chứng để điều trị bệnh kịp thời.